نگاهی به بحثهای فقهی- قرآنی در عصر صحابه

سیر تاریخی »آیات الأحکام« در عصر صحابه مورد بررسی قرار گرفته است. پس از رحلت پیامبر(ص)،حفظ و حراست قرآن از هر گونه تحریف و تبیین و تفسیر آیات قرآن از مهم ترین مسؤولیّت های صحابه در ارتباط با قرآن، تلقّی می شد.آیات الأحکام نیز به عنوان بخشی از آیات مورد توجه صحابه قرار داشت.شماری از صحابه با دانشهای قرآنی و تفسیر قرآن آشنا بودند و علی(ع) به عنوان سرآمد این افراد شناخته می شد. آن حضرت با استناد به آیات الأحکام از کج روی برخی از صحابه جلوگیری می کرد. صحابه نیز درباره آیات الأحکام سخن گفته اند. آنها گاه واژه یا واژگانی از آیه را معنا کرده اند و گاه عبارتی را شرح کرده، و یا مصداقی برای احکام و قواعد کلی قرآن آورده اند. افزون بر موارد یاد شده صحابه در مواردی چند برای بیان احکام فقهی از آیات قرآن بهره جسته اند. صحابه در استنباط از قرآن از دلالت ظواهر آیات مانند دلالت لفظ امر بر وجوب و گاه با استفاده از عواملی چون تفسیر قرآن به قرآن یا تفسیر قرآن با سنت و همچنین با استفاده از لغت و نیز قواعد کلی قرآن مانند قاعده »نفی عسر«، بهره جسته و احکام فقهی تازه ای را از قرآن استخراج کرده اند. مواردی از تفاوت فتوا مانند عده طلاق، ایلاء، سهم مادر از ارث و ... در میان صحابه دیده می شود. اختلاف در معنای لغوی واژه قرآنی، اختلاف در کاربرد عرفی واژه قرآنی، احتمالات موجود در آیه، اختلاف در درستی و یا نادرستی روایت مربوط به آیه و نیز تفاوت آگاهی، دانش و توانایی های دیگر صحابه در این اختلاف نظرها بی تأثیر نبوده است.  هر چند اهل سنت سخنان صحابه را در حکم حدیث مرفوع می دانند اما این ادعا، دست کم در مواردی که صحابه درباره یک موضوع، دو حکم متفاوت از قرآن استخراج کرده اند، پذیرفتنی نیست.